Xhemali Mentor:
|
(Pėrmet 12 Maj 1924
- Tiranė 9 Prill 1992), Artist i Popullit.
Kėngėtar i shquar lirik si dhe i kėngės popullore pėrmetare.
Enci: Fėmijėrinė e kalon nė qytetin e lindjes. Nė mesin e familjes sė
tij e cila shquhej pėr dashurinė dhe interpretimin e kėngės popullore
pėrmetare, Mentori mori aromėn e parė tė saj. Megjithėse ende i vogėl,
punon pėr bukėn e gojės si punėtor nė Sarandė dhe nė portin e Durrėsit.
Rreth vitit 1943, si shumė tė rinj shqiptarė, rreshtohet nė rradhėt e
ushtrisė partizane pėr çlirimin e Shqipėrisė. Aktivizohet nė formacionet
muzikore tė ushtrisė partizane, dhe me krijimin e Ansamblit tė Ushtrisė
nga muziktari Gaqo Avrazi merr pjesė nė tė si korrist. Pas çlirimit
tė vendit, nė vitet 1952-1955 studion pėr kanto-bas nė konservatorin P.I.Ēajkovski
nė Moskė. Mė pas emėrohet si solist nė Teatrin e Operas dhe Baletit nė
Tiranė ku interpretoi mjeshtėrisht edhe shumicėn e roleve tė cilat ju
ngarkuan. Bėn njė karrierė tė rrufeshme, dhe nė vitin 1975 vlerėsohet
me titullin e lartė Artist i Popullit. Nė vitin 1977 del nė pension.
Shumė tė njohura janė interpretimet e tij nė kėngėt Pėr ty atdhe, romancėn
O ju male tė Ēesk Zadejės, ariee Don Bazilios nga opera Berberi i Seviljes
e XH. Rosinit etj. Me kėngėn popullore nė mėnyrė publike merret pas vitit
1977. Regjistron pėr herė tė parė kėngė popullore pėrmetare gjatė xhirimit
tė filmit Gjeneral gramafoni me regji tė Viktor Gjikės, sė bashku me
kėngėtarin tjetėr nga Pėrmeti Ylli Zeqiri. Tė vitit 1977 janė edhe kėngėt
shumė tė njohura pėr tė gjithė muzikdashėsit shqiptarė si Morra rrugėn
pėr Janinė dhe Zura njė bilbil me vesė. Qė pas kėtij bashkėpunimi,
Mentori vendos njė komunikim tė pėrhershėm me qytetin e Pėrmetit dhe nė
mėnyrė tė veçantė me sazet e Usta Laver Bariut, me tė cilat regjistron
rreth 30 kėngė pėrmetare nė Radio-Tirana. Pas viteve 90, zhvillon njė
veprimtari tė dendur koncertale jashtė Shqipėrisė si nė Francė, Danimarkė,
Hollandė, Belgjikė, Gjermani etj me kėngėn popullore pėrmetare nė pėrbėrje
tė sazeve tė familjes Lela. Ėshtė ky bashkėpunim me njė mjeshtėr tjetėr
tė muzikės popullore shqiptare si Ēobani, qė i dha kulturės sonė disa
perla tė tjera tė kėnduara nga Mentor Xhemali me kėtė formacion po aq
tė shquar. Me sazet e Lelave, Mentori ka regjistruar dhe publikuar disa
kėngė nė CD e e publikuar nė Francė nė vitin 1992, realizuar pranė studios
diskografike Indigo. Ėshtė fakt qė kėngėtimi i Mentor Xhemalit nė kėngėn
popullore pėrmetare i dha kėsaj kėngė njė pėrhapje mbarė kombėtare dhe
mė tej, duke e nxjerrė nga kornizat e njė folklori muzikor lokal. Kėngėtimi
i Mentor Xhemalit si nė opera ashtu edhe nė kėngėn popullore mbetet njė
rast unikal pėr vlerat qė krijoi nė kėto dy fusha. Ndėr kėngėt e regjistruara
nga Mentor Xhemali pranė Radio-Tiranės nė vitet 1979-1991 pėrmendim:
Porsi pendėt e palloit,
M. Xhemali & Y. Zeqiri, 1979, 4 30
Hajde tė dalim nga Lipa, M. Xhemali & Y. Zeqiri, 1979, 4
Bilbili me vesė, M. Xhemali & Y. Zeqiri, 1979, 3
Morra rrugėn pėr Janinė, M. Xhemali & Y.Zeqiri, 1979, 4
Ēmi preve baluket, M. Xhemali & Y. Zeqiri, 1979, 5
O dhėndėr ku vete kėshtu, M. Xhemali & Y. Zeqiri, 1979, 2
Potpuri kėngėsh dasme, M. Xhemali & Y. Zeqiri, 1979, 330
297 Potpuri, Sazet e Pėrmetit, 1980, 330
Rrush i bardh e rrush i zi, M. Xhemali & Y. Zeqiri,
1982, 4
Me dhjetė tė shkurtit, M. Xhemali & Y. Zeqiri, 1991,
2.20
Potpuri kėngėsh dasme, M. Xhemali & Y. Zeqiri, 1991,
5
Shami kalemqarja, M. Xhemali & Y. Zeqiri, 1991, 4.10
O kaposh more kaposh, M. Xhemali & Y. Zeqiri, 1991,
4
Kishe dalė nė bahçe, M. Xhemali & Y. Zeqiri,
1991, 3.20
Pak muaj pėrpara se
tė vdiste, nė Tiranė, mė 9 Prill 1992, Mentor Xhemali vazhdonte tė kėndonte
dhe regjistronte kėngėt popullore pėrmetare. U pėrcoll nė banesėn e fundit
me nderime nga i gjithė populli. Nė vitin 2001, me vendim tė Kėshillit
Bashkiak tė qytetit tė Pėrmetit, Mentor Xhemali, u shpall Qytetar nderi
i Pėrmetit, krahas Vėllezėrve Frashėri, Odhise Paskalit dhe Usta Laver
Bariut.
Lit: Frashėri Thoma,
Artisti i Popullit Mentor Xhemali, gaz. Drita, 1970, 22 mars;
Cane Nesti, Artisti i Popullit Mentor Xhemali, Pionieri, 1977,
nr.2; Hajro Riza, Pėr tė kujtuar njė kohė, Tiranė 1998 etj.
|
Xhura:
|
f. Vegėl popullor
aerofone e njohur kryesisht si fyelli i bariut shqiptar. Etim. Nga turq.
zurna. Sipas G.Meyerit: me zurne e zurna vegėl muzikore
me frymė e pėrbėrė prej njė tyte, surle. Sipas Prof. Ēabej: trajta tė
tilla si xure fyell i bariut te Godini (s.v. Schalmei), me x-nė
e tyre sqarojnė fonetikisht kalimin e z:xh te zurna:xhura. r-ja
e kėsaj me asimilim tė grupit rn.-Sh. edhe zulme.
Enci. Me xhura nė kėndvėshtrimin tėrėsisht etnomuzikor duhet tė kuptojmė
fyellin e Toskėrisė i cili ka nė pėrdorim kryesisht regjistrin e altit.
Pra ndryshe nga fyejt e tjerė, xhuraja nė thelb ėshtė njė fyell alto.
Xhuranė e gjejmė tė pėrdorur sidomos prej N.Frashėrit nė poezitė
e tij. Ja njė fragment nga Bagėti e Bujqėsi e Naim Frashėrit:
Tek buron ujėt
e ftohtė, edhe fryn veriu nė verė,
Tek mbin lulja me gas shumė dhe me bukuri e merė,
Ku i fryn bariu xhurasė, tek kullosin bagėtija,
Ku mėrzen cjapi me zile, atje i kam mėnt e mija.
Lasgushi e quan Naimin
Ti, Xhuraja dhembshurishte dhe nė njė poezi tjetėr gjejmė tė pėrdorur
xhuranė si epitet:
Bota thotė-ato
tė saja,
Thotė fjalėt e mėdhaja,
Bota, moj, gojė-xhuraja;
Poezi pėr xhuranė
ka shkruar edhe Ismail Kadare.
Lit: Frashėri N. Vepra
1, Prishtinė 1978; Kadare Ismail, Vepra letrare 1, Tiranė
1981; Poradeci L. Vepra letrare, Tiranė 1990 etj.
|