Enciklopedia
- Germa C
|
Camunzė:
|
e.f., Vegėl aerofone.
Enci. Pipėz e dyfishtė nga lėkura e shufrave tė ndryshme. Me kėtė emėr
e gjejmė tė pėrdorur nė Gjirokastėr.
Lit: Sokoli. R,. Gjurmime
,
Tiranė, 1981 etj. |
Canganė:
|
f.
Vegėl muzikore, bori.
Etim: Ēabej: fjalė e arbėrishtes sė Kalabrisė, me kuptim tė dyshimtė;
G.Meyeri 439 e jep De Radės si shm. Cangana vėgla muzikore,
bori dhe e bie tė ardhur prej it. Zanca kėmbė, shalė, duke krahasuar
pėr kuptimin lat., tibia fyell e kėrci. Giordano e jep pėr
fizarmonikė, dhe bėn njė afrim me cungranė sistro (strumento
musicale).
Enci. Me kėtė emėr e gjejmė tė pėrdorur tek arbėreshėt e Italisė.
|
CD-tė dhe regjistrimet
e tjera popullore pas viteve 40:
|
Degė e kujtesės historike,
dhe e vazhdimėsisė komunikative tė folklorit muzikor shqiptar, kjo krahas
filmave dhe disqeve me objekt muzikėn popullore etj.
Enci. Pas ēlirimit tė Shqipėrisė, pėr shkak tė mungesės sė shtėpive diskografike
nė vend, si rezultat i marrėveshjeve kulturore tė vendit tonė me vendet
e Lindjes, nė shoqėritė diskografike lindore si p.sh. tė Bashkimit Sovjetik,
Bullgarisė etj., janė regjistruar njė numėr i konsiderueshėm materialesh
muzikore folklorike. Nė njė prej kėtyre disqeve ėshtė regjistruar edhe
simfonia e parė shqiptare e kompozitorit Ēesk Zadeja, nga orkestra e Teatrit
Balshoj mė 1956. Ajo ēka duhet thėnė lidhur me regjistrimet muzikore
folklorike shqiptare, ėshtė e lidhur me faktin se ato u shtuan qysh prej
momentit kur u zgjua edhe interesimi i studiuesve tė huaj pėr tė. Nė fund
tė viteve 80, etnomuzikologu i njohur italian Dr. Diego Karpitela u bė
ndėrmjetės mes Shtėpisė Diskografike Fonit Centra tė Romės dhe Institutit
tė Kulturės Popullore-Tiranė pėr botimin e njė Korpusi diskografik me
muzikė folklorike shqiptare, me tri disqe dhe i shoqėruar me tri broshura
strudimore shkencore tė pėrgatitura nga etnomuzikologu shqiptar Beniamin
Kruta. Gjithashtu, etnomuzikologė tė ndryshėm pasi kanė pėrzgjedhur numura
tė veēantė nė festivalet folklorike kombėtare kanė realizuar C.D. me muzikė
popullore. Njė rast ėshtė edhe ai me materiale tė zgjedhura nga F.F.K
i Gjirokastrės 1983 i realizuar nė Francė me ndėrmjetėsinė e etnomuzikologut
Bernard Lorta Zhakob (1938), konsulent pranė degės sė etnomuzikologjisė
nė Qėndrėn Kombėtare tė Kėrkimeve Shkencore (C.N.R.S)-Muzeu i Njeriut
nė Paris. Mė 1986, Radio-France publikon 2 kaseta me muzikė popullore
polifonike dhe monodike tė shqiptarėve tė Maqedonisė tė titulluara: Macedonie:
Polyphonies tosques me nėntitullin: Sous les Peupliers de Bilish; dhe
Macedonie: monodies guegues me nėntitullin Bessa ou la parole donnee.
Mė 1990, kėngėtarja arbėreshe Silvana Likuresi publikon nė Itali, CD-nė
me kėngė popullore arbėreshe. Njė tjetėr C.D me muzikė popullore tė sazeve
tė Familjes Lela publikohet nė Francė nė vitin 1992. Nga Laver Bariu
dhe sazet e tij kemi dy CD, pėrkatėsisht nė Angli-1994 dhe nė Greqi mė
1995. Njė tjetėr C.D me mbishkrimin Laver Bariu dhe valle dasmash ėshtė
realizuar nė Australi nė vitin 1995 nga Fezollari Productions AUSTRALIA.
Njė CD me muzikė popullore tė shqiptarėve tė Maqedonisė toske i ėshtė
bashkangjitur librit tė studiueses amerikane Jane C. Sugarman me titull
Engendering song-singing & subjectivity at Prespa albanian weddings.
The university of Chicago 1997. Kėtu pėrfshijmė edhe botimin e parė multimedial
nė Shqipėri Sazet, muzika me saze e Shqipėrisė sė Jugut i Vasil S.Toles
tė cilit i bashkangjitet njė tjetėr CD me muzikė popullore, botim i Teknotrade,
Tiranė,1998. Mė 1999, etnomuzikologu amerikan Jan Price publikon nė Los
Anxhelos njė CD me grupin e tij Drita i cili luan muzikė popullore nga
e gjithė Shqipėria me 20 pjesė. CD titullohet Kujtime nga e shkuara.
Aktualisht nė Shqipėri janė ngritur studio regjistrimi qė bėjnė tė mundur
regjistrimin, prodhimin dhe shpėrndarjen e C.D-ve. Shiko zėrin: diskografia
popullore.
Pėrmbajtja e CD-ve
dhe regjistrimeve tė tjera:
Laver Bariu, Songs
from the City of Roses-C.D.
Vitori tu bėftė
nėna 237
Sa tė jem gjallė tė dua 259
Do marr ēiften, do dal pėr gjah 342
Kaba Laver Bariu
Pogonishte Pėrmetare 650
Gjetheza 447
Nusja jonė nė valle 258
Moj llokumja me sheqer 248
Valle e Tiranės 626
U bu bu raki e keqe 402
Kaba Laver Bariu
Valle e Plakave 653
Trėndafili fletė fletė/o borzilok 505
Gajde pėrmetare 447
Kėngė kurbeti-Qaj Maro 4.03
Buzėqesh goca 308
(Ace Records Ltd-Angli)
Laver Bariu, The
Dirge of Pėrmet- C.D.
Kaba 7.08
Valle Dropulli 4.44
Mora pėrpjetė ēarshinė 4.08
Valle ēamēe beratēe 3.47
Do marr ēiftenė 3.33
Valle e gajdės 358
Vajza e valėve 305
Valle e Marikės 3.48
Kėnga e Janit 424
Nuseja nė valle 429
Kėnga e qeraxhiut 4.29
Osman Taka 429
Valle e Devollit 401
(Realizuar pranė International Organization of Folk Art, Greek Section-Athinė)
Famille Lela de
Permet- polyphonies et instrumentales dAlbanie - C.D.
1. Penxheren e zotėris sate (4.56)
2. Ēu ngrita me natė (4.55)
3. Beratēe Korēarēe (3.57)
4. Kaba Myzeqare (3.12)
5. Ēke moj tambura qė sbie (3.23)
6. Leskoviqare (6.09)
7. Mora pėrpjetė ēarshinė (3.20)
8. Beratēe Ēamce (3.58)
9. Kaba. Ēu kėput njė kėmbė mali (3.01)
10. Kaba. E qarė e Meremkės (4.31)
11. Labėrishte (7.11)
(Realizuar pranė Indigo)
Musical excerpts on
the compact disc of Jane S.Sugarman
1-Kėtė fshatin tonė
do ta bėjmė qytet. Arvati 1981
2-Mė le xhadenė. Grėnēari 1983
3-Malorea nė shtatė male. Grėnēari 1983
4-Ngreu moj Mamudi. Grėnēari 1983.
5-Ra vesa, vesojti dhenė. Krani 1972.
6-Ētė duhet moj lule tė qėronje mollėn. Krani 1972
7-Bien tri dajre. Krani 1972
8-Duallė dy spahi nė lėmė. Krani 1980
9-Moj e vogėla nė lėmė. Toronto 1985
10-Nė divan tė lartėr. Nakolec 1980
11- Atje lart ne portė e madhe. Krani 1972
12- Vjeshtė e tretė nė tė dalė. Krani 1972
13- Rrėzonetė bilbili. Arvati 1982
14- Moj syzezė e vogėl. Krani 1972
15- Kjo shtėpi e plakės. Krani 1980
16- Po kjo anė e lumit. Dolna Bela Crkva 1981
17- Muhabet i shtruar Ēhicago 1986
18- Pashė njė ėndėrr shumė me ratali. Toronto 1986
19- Kjo Libova shumė e mirė. Toronto 1986
20- Vetėtin nė fund tė odės. Toronto 1986
21- Kur shkojnė pas nuses dhe kur vijnė miqtė. Krani 1980
22- Tė djelėn qė me saba. Dolna Bela Crkva 1981
23- Bejte. Chicago 1988
24- Nė atė mal kur fryn veriu. Korēė
Sazet, muzika
me saze e Shqipėrisė sė Jugut
materialet muzikore nė C.D
1- Kėnga
e gjethes. Familja e Asllan Leskovikut
2- E qarė e Selim Asllan Leskovikut me gėrnetė
3- Unė ti ta thashė me shaka. Valle. Selim Leskoviku
4- Kur jec e vetum. Hafize Leskoviku
5- Kush tė ka moj Ruskė. Hafize Leskoviku
6- O moj qita leshtė shumė. Hafize Leskoviku
7- E qarė me gėrnetė, kaba. Medi Pėrmeti
8- E qara e Asllanit me gėrnetė. Vangjel Leskoviku
9- As aman o syr i zi. Ciloja me shokėt
10- Mjekrėn si bajame. Ciloja me shokėt
11- Kėngė e Mahmudisė. Demka & Hajro
12- Kapiteni Lace. Bilbil Vlora
13- Penxheren e zotris sate, valle pėrmetarēe. Bilbil Vlora
14- Do marr ēiftenė. Sazet e Radios
15- Porsi dash manare. Jorgo Ēulli, Ilia Nasi. Sazet e
L.Bariut
16- Morra rrugėn pėr Janinė. M. Xhemali, Y. Zeqiri. L.
Bariu
17- Kaba me gėrnetė. Laver Bariu
18- Qaj Marro, qaj moj bijė. Sazet e Remzi Lelės-Ēobanit
19- Ēmė zu vesa nė lėndinė. Eli Fara me sazet e Lulushit-Korēė
20- Kaba me gėrnetė. Lulushi me gėrnetė.
21- Kur mė ngjitje shkallėt. Dh. Curi, D. Abedini. E.Gjika.
22- Epitaf dhe britmė-KABA pėr ansambėl nga Vasil S.Tole
Lit: Shkreli, Kujtim.
Kėnga arbėreshe nė lartėsi tė reja, Shqipėria e Re, 1990, nr.
3; Shkurtaj, Gjovalin. Larg dhe pranė dheut tė shqiponjave, Drita,
1990, 29 Prill; Tole. Vasil S, Sazet, muzika me saze e Shqipėrisė
sė Jugut, Tiranė, 1998 etj.
|
Cicėron:
|
Akti i kėngėtimit
tė zogjve.
Etim. Sipas Ēabej: formim onomatopeik. kėndon zogu cėr-cėr, cicėrim
m. tė cicėruarit e zogjve, edhe ciciron, cicirim, te Bashkimi,
Weigandi e tė tjerė, te Labmertzi cicėrinj. Mungon te G.Meyeri,
i cili ka cėcėris. Aty hyn edhe cicoke lloj stėrqoke e
Skraparit.. Sh. edhe ciat, cijat, cinxer, ciulle e te G.Meyeri
447 ēerpeton ciciron harabeli.
Enci. Si fjalė e gjejmė tė pėrdorur nė gjithė Shqipėrinė.
|
Cigonė:
|
e.f., Vegėl aerofone
me pipėz tė dyfishtė.
Enci. Gjendet e pėrhapur kryesisht nė rrethin e Tiranės me funksion solistik
ose si vegėl shoqėruese e valleve. Njė interpretues i shquar nė cigonė
ka qėnė Halil Turtulli-Rrajcė, Librazhd etj.
Lit: Sokoli R. Gjurmime
,
Tiranė 1981; Miso Piro, Muzikė popullore instrumentale, Tiranė
1990 etj.
|
Ciglinė:
|
Vegėl muzikore idiofone.
Enci. Me kėtė emėr gjendet e pėrdorur nė Lumė.
Lit: Sokoli, R.. Gjurmime
,
Tiranė, 1981etj.
|
Cingare:
|
Zile e bagėtisė.
Etim. Sipas Ēabej nė tosk. jugore tė Libohovės cingėrlaqe; nė tė
folėt e Skraparit cingėliqe zile o cingare e vockėl pėr kecėr.
Enci. Cingaret janė nė formė konike. Ato mbahen kryesisht nga dhentė.
Shiko zėrin: kėmborė.
|
Cingron:
|
Nxjerr zė vajtimi,
qan shtaza, cingrimė f. tė qarėt e shtazės.
Etim. Ēabej: . Si cingron si pingron janė fjalė onomatopeike,
mungon te G.Meyeri. E ka Bashkimi pėr geg. veriore.
Enci. E konstatojmė qė tek Budi (SC 33) nė formėn cingėrim,
me kuptimin e kumbimit tė veshit. Po sipas Ēabej: nė Dibėr (cingėron)
pėrdoret pėr tė qarėt e ankimet e foshnjės, pėr zėrin e miut etj.; nė
ato anė edhe cingėm, ne pėrse cinget ajo fėmi? H.Stėrmilli
ER VII (I), 340. Nė Mat cingėrojnė veshėt ( K.Ulqini BUST SSS XV
Nr. 3. F.209), e cila piqet nė kuptim me cingremė f. zile e madhe,
ma e vogėl se kumbona dhe ma e madhe se zilja. Me cingron pėrbėn
rimė pingron kumbon veshi; kėndon, sokėllin zana; bėn zogu ciu-ciu
etj.
|
Cingerringe:
|
e.f., Mjet paramuzikor
i gjinisė idiofone.
Enci. Cingerringe pėrgatitet me stapin e malekuqes. Me kėtė emėr e gjejmė
nė rrethin e Gramshit.
Lit: Sokoli, R..
Gjurmime
, Tiranė, 1981etj.
|
Cinglat:
|
Mjet paramuzikor i
gjinisė idiofone.
Enci. Sipas Sokolit: cinglat pėrbėhen nga dy copa shkopinjsh tė drejtė,
ose paksa tė pėrkulur, qė duke i pėrplasur me njeri tjetrin, nxjerrin
tinguj tė papėrcaktuar. Pėrgjithėsisht cinglat pėrdoren gjatė lodrave
tė fėmijėve.
Lit: Sokoli, Ramadan.
Mjetet paramuzikore, Vatra e Kulturės, 1966, nr. 1 etj.
|
Cilo Qorri:
|
(Korēė 1870 Korēė
1944) Muziktar i shquar popullor nė interpretimet nė vegla popullore si
fyelli, buzuku, bakllamaja dhe gėrneta, nė gjysmėn e dytė tė shek. XIX
gjysma e parė e shek. XX.
Enci. Cilo Qori apo i njohur edhe me emrin Ciloja me shokėt, ėshtė njė
ndėr sazexhinjtė e shquar tė sazeve tė Korēės. Luante nė mėnyrė virtuoze
nė fyell, gėrnetė dhe nė buzuk. Veprimtaria dhe ndihmesa e tij evidentuan
njė pjesė tė madhe tė repertorit muzikor tė zonės sė fshatrave rreth Korēės,
fushės sė Korēės, Devollit e mė tej. Janė tepėr tė njohura kėngėt dhe
meloditė baritore tė tij. Formacioni mė i preferuar i veglave qė
merrnin pjesė nė Saze ishte, 1 gėrnetė, 1 fyell, 1 violinė, 1 llahutė
+ bakllama, 1 dajre. Repertori mė i zgjedhur i tij ėshtė i regjistruar
nė pllaka gramafoni tė ODEON-it nė vitin 1930. Krahas Cilos, pėrmenden
edhe Sazet e Jonuz Korēės me gėrnetė.
Katalogu i kėngėve
popullore shqiptare regjistruar tek ODEONI nė vitet 1930-1940:
Ciloja me shokėt:
ab. 1. Me te
qare me fyell.
4. Avazi i Beshirit.
Ab 8. Me te
qare me Gernete.
7. Hunde e bukur.
ab 8. Mjekren
si bajame (me gernete).
9. Ma kishe shtepine ne fund te Sobelit (me fyell).
ab 3. Valleja
e Hasanajt.
5. Kam nje grosh e kam te fshire (me fyell).
ab 6. Pa rene
Ylli i Sabahut (me gernete).
10. Avaz Bakllamaje.
ab 11. Cobankat
qe shkojne zallit (me fyell).
13. Mi male mi Smbarine (me gernete).
ab 12. LLaj coban
te qan Cobanka (me fyell).
15. Dy tri hallka mi ke shtire (me gernete).
ab 14. As aman
o syr i zi (me fyell).
19. Te kam rixha te lutem.
ab 18. Me mallengjim
(me fyell).
20. Nje behar te tere te rita me peme (me gernete).
ab 17. Bilbil
o i mjeri bilbil (me fyell)
22. Mere furken eja pas darke (me gernete)
ab 16. Nje dite
me del nje dite sme del (me fyell)
33. Ciloja me Bozuk
ab 21. Kur del
Marina nga Kisha (me fyell)
32. Jelek Kadife (me fyell)
ab 32. Me te
qare me Violin. Isuf Rushan me shoket
35. Station Vals
ab 36. Me te
qare me fyell
34. Avazi i dy motrave. Prej Llaqit me llahute
ab 30. As aman
o moj lule (me fyell)
37. Ciloja me dy Bozuke
ab 31. As ore
bandill te pacim sa Malet (me fyell)
38. Kenga e bezhanit te Janines. Kenduar prej
nje Leskoviqarit
Lit: Tole. Vasil S,
Sazet, muzika me saze e Shqipėrisė sė Jugut, Tiranė, 1998 etj.
|
Cinxoj:
|
Fjalė e praktikės
muzikore popullore.
Enci. Cinxoj pėrdoret pėr tė karakterizuar kėngėn e gjinkallės.
|
Ciqe:
|
e.f., Mjet paramuzikor
i gjinisė aerofone.
Enci. Ciqja pėrgatitet nga fija e barit. Me kėtė emėr gjendet e pėrdorur
nė rrethin e Gramshit.
Lit: Sokoli, R.. Gjurmime
,
Tiranė, 1981 etj.
|
Citėr:
|
f. Vegėl muzikore
me tela, kitarė (?).
Etim. Ēabej: Nė analizė tė fundit, prej lat. Cithara, jo nga it.
Cetra a ndonjė formė dialektore e saj. Mund tė jetė fjalė librash,
marrė drejtpėrdrejt nga autori prej tekstit latin.
Enci. Del njė herė te Buzuku (LXXX=LXXXX, Apokalipsa 5, 8), e
gjithė kishnė citeratė e gastaretė e rgjanda habentes singuli citharas,
et fialas aureas, ku Grigori ka kitharė, Kristoforidhi
qitharė. Po citer lirė e ka Lacaj- Fishta pėr lat.
Fides, dhe pas Mannit e ka edhe Illyria. Sipas Ēabej: ēėshtja e
burimit, a letrar a popullor, mbetet e hapėt.
|
Cyl:
|
Vegėl paramuzikore.
Enci. Sipas Sokolit, cyli sajohet prej fėmijėve nga shelgu. Cyli
ėshtė njė lloj bilbili primitiv.
|
Cylėmjete:
|
Pipėz.
Enci. Me kėtė emėr e gjejmė tė pėrdorur nė Malėshovė-Pėrmet.
Shiko zėrin: pipėza.
|
Cungrana:
|
Vegėl muzikore popullore
e gjinisė idiofone.
Enci. Sipas Sokolit: parimisht tingujt e cungrmės dalin nga pickimi i
gjuhėzės metalike dhe kumbojnė nė zgavėr tė gojės, prandaj nga kjo pikėpamje
vegla qėndron midis gjinisė idiofone dhe asaj aerofone. Gjendet e pėrdorur
vetėm tek arbėreshėt e Italisė.
|
Curle:
|
f.
Vegėl popullore aerofone, njė tip fyelli njėsh.
Etim: Kėtė fjalė G.Meyeri 487 e jep me trajtat curle e cule, bashkė
me xhura, zurrnė e disa tė tjera fjalė. Sipas Ēabej fjalėn curle
e gjejmė edhe me njė pėrhapje ballkanike. Serb. Zurna, kroat.
E serb. Surla cule, feēkė e derrit, e bie tė ardhur prej turq.
zurna lloj fyelli me zė ējerrė. Origjina e largėt nga persishtja
currle-surna.
Enci: Sipas Ēabej: fjalė e mbarė gjuhės sonė, po me trajta tė ndryshme
nėpėr dialekte. E hasim qė tek Bardhi: Liticen, Trombetta Curle,(curle?),
Taratantara Zani i curlesė, i trombetėsė Tibicen Trumbe, curle pra kryesisht
pėr buri, trumbetė. Tek Bogdani (Pėrgjegji zoti Jank f.2) boritė, lodėrtitė
e curletė (-e-?) trombė, tamburi, nacare. Po sipas Ēabej: nė tė folet
e Sulovės fyell me gjashtė brima (Haxhihasani BSS 1955 nr. 3 f. 175).
Si fjalė e gjejmė tė pėrdorur nė folklorin gojor sė bashku me efektin
e saj tingullor:
Bie curla ti, ti,
ti
u lshofsha gjumt shpi pėr shpi.
Dragu, Dibėr
E gjejmė gjithashtu
tė pėrdorur edhe nė pėrrallat popullore:
Plaka s`i bėzau gjė Qerosit, por i dha njė culė qė tė shkonte
kohėn...Kur u afrua koha e tė kthyemit nė pallat, Qerosi i bie cules
dhe mblidhen lepujt njė nga njė.
|
Culė
|
e.f., Vegėl aerofone.
Enci. Cula ėshtė realisht njė tip fyelli e ndėrtuar kryesisht nė dru.
Nė popull gjejmė disa pėrcaktime pėr culėn. Me Culė Gore, do tė kuptojmė
njė culė me format tė madh; me Culė Tirane ose Culė Ostreni do tė kuptojmė
culėn e vogėl nė ndėrtim, kurse me Culė Dibre, culėn mesatare. Nė Culėn
e Tiranės zakonisht luajnė dy muziktarė popullorė.
Shiko zėrin: curle.
Lit: Sokoli, R.. Gjurmime
,
Tiranė, 1981 etj.
|
Culė dyjare:
|
e.f., Vegėl
aerofone e pėrbėrė nga dy cula nė njė bllok druri tė vetėm.
Etim: ende e pasqaruar mirė.
Enci. Kjo vegėl popullore ėshtė ndėr veglat e vetme polifonike qysh nė
ndėrtim qė janė tė konceptuara si tė tilla nė krahasim me tė gjitha veglat
e tjera popullore. Gjendet e pėrhapur nė Labėri, dhe kryesisht nė rrethin
e Vlorės dhe tė Sarandės. Pėrdoret si vegėl vetmitare por ka dhe raste
kur ndėrfutet si vegėl solistike brenda njė formacioni polifonik vokal
si nė rastin e grupit tė Pilurit. Nė F.F.K Gjirokastėr 2000, muziktari
popullor Arap Ēeloleskaj interpretoi nė njė culė dyjare prej guri.
Shih zėrin: bicule.
Lit: Sokoli, Ramadan.
Cula-diare, Vatra e Kulturės, 1965, nr. 6; Melodi dhe
valle popullore instrumentale, Tiranė, 1969; Kruta. Beniamin, Culėdyjarja
shqiptare-instrument polifonik dhe disa paralele ballkanike, Studime
filologjike, 1975, nr. 1; Miso. P, Muzikė popullore instrumentale,
Tiranė, 1990; Shituni. S, Polifonia Labe, Tiranė, 1991 etj.
|
Currubabė:
|
Pjesė e veglės popullore
tė glyrės.
Enci. Sipas Sokolit: currubaba ėshtė njė pip volioglot me gjuhėz tė dyfishtė,
qė e nxjerrim nga lėkura e shufrės sė njomė. Me kėtė emėr e gjejmė nė
Pėrmet.
|
Cyletar:
|
Muziktari popullor
qė i bije cyles.
Enci. Ndėr muziktarėt e shquar popullorė qė janė evidentuar nė interpretimin
nė culė dhe cule dyjare pėrmendim: Arap Ēeloleskaj-Vranisht, Vlorė, Petref
Likaj-Mavrorvė Vlorė, Ago Beqiraj-Tėrbaē, Vlorė, Asllan Nora Fushė-Bardhė,
Gjirokastėr, Jakup Gjikondi-Vranisht, Vlorė.
|