Enciklopedia
- Germa P
|
Parambote:
|
Shiko fjalėn bejte.
|
Pendė:
|
Cipė e hollė plastike
me tė cilėn i bihet telave tė veglave kordofone.
Enci. Nė ndonjė rast, llahutarėt e sazeve tė Shqipėrisė Jugore pėrdornin
edhe pendėn e krahut tė shqiponjės pėr pendė. Nė Korēė e gjejmė me emrin
tezgane kurse nė Prishtinė me emrin tasjan.
|
Perdet:
|
Kufijtė ndarės tė
bishtit nė veglat muzikore kordofone.
Enci. Zakonisht perdet ndaheshin nė bazė tė temperimit muzikor popullor
i cili pėrputhej me veēoritė e tė kėnduarit tė ēdo zone. Pėr ndarjen
e perdeve pėrdorej fill plastik.
|
Peshrefi:
|
Pjesė muzikore popullore
e ahengut tė Shqipėrisė Veriore.
Enci. Sipas Prof. Sokolit: peshrefi trajtohet nė trajtė rondoje,
duke pėrsėritur vazhdimisht elementėt e temės kryesore. Nė ahengun e Shkodrės
njihen katėr peshrefe. Dhe me njerin prej tyre fillon edhe vetė ahengu.
Lit: Sokoli Ramadan,
Folklori muzikor shqiptar-Organografia, Tiranė 1975 etj.
|
Perinet:
|
Kėmborė
Enci. Me kėtė emėr e gjejmė tė pėrdorur nė Lumė.
Shiko fjalėn kėmborė.
|
Pilipizgė:
|
Pipėz.
Enci. Me kėtė emėr e gjejmė tė pėrdorur nė Korēė.
Shiko fjalėn pipėza.
|
Pinjėz:
|
Pipėz.
Enci. Me kėtė emėr e gjejmė tė pėrdorur nė Mokėr-Pogradec.
Shiko fjalėn pipėza.
|
Pipe:
|
Pipėz.
Enci. Me kėtė emėr e gjejmė tė pėrdorur nė Konispol-Sarandė.
Shiko fjalėn pipėza.
|
Piskamė:
|
Kėngėtim nė formė
thirrje.
Enci. Piskama karakterizohet nga njė zė shumė i lartė.
|
Piskė:
|
Shiko fjalėn piskamė.
|
Pizgė:
|
Pipėz.
Enci. Me kėtė emėr e gjejmė tė pėrdorur nė Myzeqe.
Shiko fjalėn pipėza.
|
Pizgaxhi:
|
Muziktari popullor
qė luan nė pizgė.
Enci. Nė kėtė formė e gjejmė tė pėrdorur tek shqiptarėt e Maqedonisė.
|
Pleqėrishte kėngė:
|
Term i praktikės muzikore
popullore. Kėngė popullore e kėnduar nga pleqtė.
Enci. Nė pėrgjithėsi ky tip kėnge shfaqet shumė i ngadaltė. Si kėngė pleqėrishte
njihen ato tė kėnduara nga grupi polifonik i Gjirokastrės. Sipas Lasgush
Poradecit nė poezinė e tij Kėnga pleqėrishte ndėr tė tjera thuhet:
Ja nis me zė tė
shtruar
ja merr me dal-nga-dal
,
Ja thua me tė dhemmshur.. ja thua me tė qarė
,
Ja dredh e pėrvėluar
ja zjen
e ja heq zvarrė
;
|
Pleqtė e Gjirokastrės:
|
Grup popullor polifonik
i qytetit tė Gjirokastrės i viteve 1950-1980.
Enci. Ky grup njihet ndryshe me emrin Grupi i pleqve tė Gjirokastrės.
Grupi pėrbėhej nga Xhevat Avdalli (1910-)-marrės, Nustret Ēarcani,
Javer Erindi (1915) dhe Tolo Njocko (1914-) -kthyesa, Skėnder Tushe
(1`917-)-hedhės, si dhe iso e pėrbėrė nga Jonuz Shehu, Demo
Ēenko, Haseni Kore, Beadin Dobi, Kamber Dudumi, Seit Rondo, Reuf Jaupi
(1923) Vehip Ēarcani dhe Braho Ēoēoli. U shqua pėr njė repertor shumė
tė gjerė tė kėngėve polifonike nga tė gjitha trevat e Labėrisė. Nė mėnyrė
tė veēantė skalitėn kėngėn polifonike qytetare qė njihet si pleqėrishte.
Ndėr kėngėt e njohura tė tyre janė Ēu mbush mali, Birbilenjtė trembėdhjetė,
Kurvelesh e Gegėri etj. Si grup kanė marrė pjesė nė shumė aktivitete
tė rėndėsishmė kombėtare duke pėrfshirė edhe F.F.K. Kanė kėnduar direkt
nė valėt e Radio-Gjirokastrės nga vitet 50 deri nė fund tė viteve 70.
Nė ndonjė rast kanė kėnduar tė shoqėruar edhe nga formacioni i sazeve.
Njė tjetėr grup i dėgjuar polifonik nga Gjirokastra, pėrmendet edhe ai
i familjes Daci nga lagja Manalat, grupi iso-polifonik i lagjes Cfakė.
Nė njė foto tė vitit 1938, ėshtė fotografuar grupi polifonik i lagjes
Cfakė i veshur me rroba popullore, i pėrbėrė nga Mujo Bebeci, Kamber Kasi,
Kamber Shehu, Mufit Lanko, Avduall Erindi, Fejzo Kasi, Mufit Sinani, Selfo
Bajo, Jonuz Kasi, Muharrem Lekloti, Fail Demo. Regjistrimet muzikore tė
tyre gjenden pranė Radio-Tiranės dhe Radio-Gjirokastrės. Nė rubrikėn EJ
(Erotike Jugu) tė fonotekės sė Radio-Tiranės gjenden edhe kėto kėngė tė
regjistruara prej grupit tė Pleqve tė Gjirokastrės:
viti 1956, nr. 14-Njė
ditė nga mali dola; viti 1956, nr. 16-Ēu mbush mali plot me
rrush; viti 1957, nr. 17-Ēu ngreē qė me natė.
viti 1957, nr. 18-Mun te sheshi mun te molla; viti 1959, nr.
30/2-Thėllėnzė bigė mė bigė; viti 1962, nr. 33-Dola njė ditė
nga mali.
viti 1966, nr. 87-Kur dola nė lėmė; viti 1966, nr. 87/1-Nė
moshėn 27 vjeē; viti 1966, nr. 91-Hiqe vallen shtruar-o.
Lit: Vasil S.Tole,
Folklori muzikor-polifonia shqiptare, Vol. I, Tiranė 1999; Naxhi
Kasoruho, Gjirokastra e festivaleve, Tiranė 2000; Gazeta Gjirokastra,
nr 10, Shtator 2000 etj.
|
Pifar:
|
Shiko fjalėn culė
dyjare.
Enci. Me kėtė emėr e gjejmė tė pėrdorur nė Labėri.
|
Pingron:
|
fint. Kėndoj
me sokėllimė.
|
Pipėz:
|
Pjesa e sipėrme e
veglės popullore tė surles.
Enci. Zakonisht pipėza ndėrtohet nga kallami i kėnetės i llojit tė butė.
Pipėza ėshtė nė vetvete kallam i dyfishtė.
|
Pipėza:
|
Vegėl muzikore popullore
aerofone.
Enci. Kemi dy lloje pipėzash: njėshe dhe dyshe. Pipėzat dyshe gjenden
tė pėrhapura vetėm nė Shqipėrinė Jugore, ndėrkohė qė ato njėshet kanė
njė pėrhapje mbarėkombėtare.
|
Pipizane:
|
Glyra.
Enci. Me kėtė emėr e gjejmė tė pėrdorur nė Krasniqe.
Shiko fjalėn glyra.
|
Piskas:
|
fint. Bėrtas,
thėrras, sokėllij.
|
Piskėlloj:
|
Piskas, bėrtas.
Enci. Formė qė e hasim nė lidhje me tė kėnduarin e ashpėr nė Kosovė.
|
Pitiqe:
|
Pipėz.
Enci. Me kėtė emėr e gjejmė tė pėrdorur tek arbėreshėt e Italisė.
Shiko fjalėn pipėza.
|
Pogonishte:
|
Mėnyrė interpretimi
qė nėnkupton se pjesa muzikore ėshtė nga zona e Pogonit.
Enci. Nė mė tė shumtėn e rasteve bėhet fjalė pėr vallen shumė tė njohur
me emrin pogonishte nė 2/4 dhe 4/4 e cikla gjendet edhe si pjesė e dytė
e kabave me klarinetė.
|
Polifonike kėngė:
|
Gjjinia dhe forma
kryesore muzikore e muzikės polifonike vokale nė Toskėri dhe Labėri.
Enci. Nė rast se nė Toskėri kemi vetėm kėngė polifonike dy zėrėshe dhe
tre zėrėshe, polifonia labe ekziston nė tre lloje kryesore: polifoni
me dy zėra ose dyzėrėshe, polifoni me tre zėra ose trezėrėshe, polifoni
me katėr zėra ose katėrzėrėshe. Nė kėtė vėshtrim, polifonia jonė duket
se e ka zgjidhur drejt sa unitetin e zėrave e po aq diversitetin, pa tė
cilin ėshtė shumė e vėshtirė tė krijohen zėra tė individualizuar. Tek
Lasgush Poradeci gjejmė pėrshkrimin letrar tė njė kėnge polifonike nė
rapsodinė poetike Bjenė telat:
Dhatėhere
nėnė
mal
Nisi kėnga me -nga-dal
;
Nisi kėng e shėnjtėruar,
E ja mori me tė shtruar
;
E ja drodhi me tė qarė
E ja zjeu
ja hoqi zvarrė
;
E pastaj si mė su ndje,
Zu tė ngrihet qė pėrdhe
Gjith mė nge
e gjith mė nge
;
E pastaj filloi tė rritet
E tė ngjitet
e tė ngjitet
Mė me sulm
e mė me jetė
Mė pėrpjetė
e mė pėrpjetė
Dhe aq dėshirė- e aqė gas,
Aqė mall lėshovi pas,
Aq me zė tė parpalitur
Pat kėnduar dyke ngjitur,
Sa
qė lart kur fluturoj,
Heshti pak edhe rėnkoj
Dhu kėput posi pėrroj
Pa prej kulmit qielluar
Ra pėrposh me tulėruar,
Posi breshėr i thėrrmuar
Posi lot i pėrvėluar
Lit: Shituni S, Polifonia
labe, Tiranė 1991; Kruta B Polifonia dy zėrėshe e Shqipėrisė
Jugore, Tiranė 1991; Ēaushi Tefik, Fjalor i estetikės, Tiranė
1998; Tole Vasil S. Folklori muzikor-polifonia shqiptare, SHBLU
1999 etj.
|
Polipentatoni:
|
Fjalė qė nėnkupton
ekzistencėn e disa shkallėve muzikore pentatonike brenda njė krijimi muzikor
popullor.
Enci. Mjaft tipike janė polipentatonitė vertikale tė zileve tė bagėtive
nė jug tė Shqipėrisė.
|
Ponoēi Qemal
|
(Pėrmet 05.05.1920
Pėrmet 04.02.1979)
Kėngėtar dhe interpretues popullor i kėngės dhe muzikės me vegla tė qytetit
tė Pėrmetit.
Enci. Qysh fėmijė, nga i jati-Xhemali mėson shprehitė e para nė veglėn
e buzukut. Gjatė viteve tė Luftės sė dytė botėrore, nė mėnyrė autodidakte
mėson fisarmonikėn, vegėl tė cilėn e kishin sjellė italianėt nė Pėrmet.
Qemali ėshtė i pari interpretues nė fisarmonikė qė merr pjesė nė sazet
e Vangjel Leskovikut e mė pas nė ato tė Laver Bariut. Krahas interpretimit
nė fisarmonikė, ai ka kėnduar njė pjesė tė repertorit tė artė tė muzikės
popullore pėrmetare sė bashku me sazet e Usta Laverit. Ndėr to, shumica
tė regjistruara pranė Radio-Tiranės dhe Institutit tė Kulturės Popullore
pėrmendim Njė natė janari, O borzilok, Tė dielėn sahati tetė, Ēke
moj zogė qė po qan, Pėllumb i Pėrmetit etj.
|
Postenanēe:
|
Mėnyrė interpretimi
qė nėnkupton se pjesa muzikore ėshtė nga fshati i Postenanit-Leksovik.
Enci. Nė kėtė rast bėhet fjalė pėr vallen shumė tė njohur me emrin postenanēe
tė interpretuar mjeshtėrisht nga sazet.
|
Prejetėsi:
|
Shih fjalėn prerėsi.
Enci. Mė kėtė emėr e gjejmė tė pėrdorur nė Shpat tė Elbasanit.
|
Prekatar:
|
Mjeshtėr i interpretimit
nė veglėn muzikore popullore.
Enci. Me kėtė emėr e gjejmė tė pėrdorur nė Malėsinė e Madhe. Shiko gjithashtu
fjalėn usta.
|
Prerės:
|
Zėri i dytė nė kėngėn
polifonike shqiptare.
Shih fjalėn: shqiptare polifonia.
|
Progonatė:
|
Term i praktikės muzikore
popullore.
Enci. Me emrin progonatė kemi stolitė qė zbukurojnė gjoksin dhe
ballin e kalit. Si fjalė del qė tek Bleta e Mitkos.
|
P.Bushati:
|
Shoqėri kulturore
folklorike shkodrane e viteve 40 tė shek. XX.
Enci. Njihet edhe me emrin P. Bushati me shokė. Ndėr aktivitetet e saj
do tė pėrmendnim edhe regjistrimet muzikore diskografike tė kryera pranė
ODEONIT:
178.
Moj e Vogela si florini
ab 181.
Fjale me ke cue me ta mbajt besen
182. Ne Shkoder ka ra nje drite
ab 183.
Karajfil bre shpirt
184. Hylli qe del ne Saba
ab 185.
Pika mue cme goditi
186. Cka kan syt e mi qe kiajne
ab 187.
Gjyl Vatani
188. Ti qi je Mbreti Myftar
ab 189.
Vall si kenka ba Dyrnjaja
190. Mashallah bukuris sate
ab 174.
Buza e JuteNebet Sheqer
175. Krisi topi
ab 176.
Me Dymedhet Mekame
177. Ali Pashe Tepelena
ab 179.
Prej lezetit bukuries
180. Prendvera ka fillue me dale
ab 191.
Elif Nuer
192. Ishin mbledh lulet Davet
ab 193.
Qaf me qaf kendon bilbili
194. Kush doen me pa Percen Taze
ab 195.
Maliq Pasha hypi Atit
196. Ma ven doren mi dore
ab 197.
Nje tube Dranofille
198. Edhe baba po bertet
ab 199.
Kenga e Detit
200. Cke qe kian i mjeri Bylbyl
ab 201.
Te kam Dash dhe te due
202. Sa me shpejtna vune kamen
ab 203.
Midis ballit me ke nje pike
204. Oso Kuka
ab 205.
Moj Maria e Urumbashit
206. Nene moj Nene
ab 207.
O Sabah Sabah i pare
208. Gjija i Fajes
ab 209.
A din cka i ke then gjith kuj
210. Iptida du me fillue
ab 211.
Kur del cuca prej Hamamit (valle)
212. Moj Marangje e moj Lemu (valle)
ab 213.
Nusja del ne dere (valle)
216. Kenga e Gjylit
ab 214.
Taksim (Pjes e I.)
215. Taksim (Pjes e I.)
ab 217.
Tin tue qesh e un tue kja
218. Ti ne Kumull
ab 219.
Kepucet me meste
220. Elif Falla ra ner arfe
|