Enciklopedia
- Germa G
|
Gajde:
|
f. Vegėl muzikore
aerofone.
Etim: Weigand 22 e nxjerr prej turq-gayda; Ēabej: nė shqipen gajda
mund tė ketė hyrė edhe nėpėrmes serbokroatishtes apo bullgarishtes. Po
sipas tij pėr pėrhapjen e fjalės nga iberishtja nė arabishten e prej kėndej
nė turqishten e nė gjuhėt sllave.
Enci. Gajdja pėrbėhet nga shakulli prej lėkure bagėtie tė
vogėl, buēalla e isos dhe pipa e notave. Gajdja tek
shqiptarėt ėshtė e lidhur ngushtė me kultin e blegtorisė. Pėr kėtė arsye,
repertori i gajdes pėrkon ngushtė me kėtė sferė tė jetės shqiptare. Qė
nė kohėt e vjetra sipas Thalloczy: ilirėt kėndonin kėngė lufte tė shoqėruara
me fyej e gajde. Sot, gjeografikisht gajdja gjendet e pėrhapur nė Shqipėrinė
e Jugut kryesisht nė Toskėri, nė rrethet e Beratit, Kuēovės, Pogradecit,
Gramshit, Devollit, Korēės, Librazhdit etj. Pėrdoret si vegėl solistike
nė pjesė tė ndryshme, kryesisht kaba, por edhe si vegėl shoqėruese nė
ansamble me vegla popullore kryesisht nė funksion tė melodisė dhe veēanėrisht
tė iso-pedalit. Si vegėl popullore mjaft e pėrdorur dhe e pėrhapur, e
gjejmė tė ndėrfutur edhe si tė panjohur nė gjė a gjėzat:
-Qafė kam
kokė skam
katėr shalėsh dhe pa kėmbė
me frymė dhe i vdekur jam
as me kocka as me dhėmbė.
(Gajdja) Korēė
Shkrimtari Dritėro
Agolli ka shkruar prozėn me titull Tregim pėr njė gajde.
Lit: Ludvig von Thalloczy,
Illyrisch-Albaniche orschungen I, Munchen und Leipzig 1916; Sokoli.
R, Gjurmime folklorike, Tiranė 1981; Sokoli R, Miso P. Veglat
muzikore tė popullit shqiptar, Tiranė 1991; Ēabej E, Studime
Etimologjike etj.
|
Gajdexhi:
|
Muziktari popullor
qė interpreton nė veglėn e gajdes.
Enci. Ndėr muziktarėt e shquar popullorė qė kanė interpretuar apo edhe
interpretojnė nė tė do tė pėrmendja: Safet Begolli-Bilisht, Korēė; Theodor
Thomai-Korēė; Skėnder Feimi-Korēė; Islam Bajrami-Korēė; Fiqiri Islami-Korēė;
P. Hysa-Kotjel, Librazhd; Lakmi Hasimi-Pėrmet; etj. Kompozitori
Tish Daija ka kompozuar kėngėn e titulluar Gajdexhiu.
|
Gavar/e-ja:
|
f.
Tip fyelli verior me regjistėr alti.
Enci. Me kėtė emėr e gjejmė tė pėrdorur nė rrethin e Kukėsit.
|
Gėr-gėre:
|
Shiko fjalėn gėrreza.
Enci. Nė kėtė trajtė e gjejmė tė pėrdorur nė Devoll.
|
Gėrreza:
|
Mjet paramuzikor i
gjinisė idiofone.
Enci. Sipas Sokolit: ajo pėrbėhet nga njė bosht druri i dhembėzuar qė
mbaron si njė dorezė. Boshtit i bashkangjitet njė katror prej druri me
njė copė dėrrasė tė hollė nė mes. Gėrreza nxjerr tinguj tė thatė.
|
Gėrnetė:
|
Shiko fjalėn kėrnetė-klarinetė.
Enci. Gėrnetė ėshtė fjala popullore pėr veglėn e klarinetės. E gjejmė
tė pėrdorur gjerėsisht nė folklorin gojor:
Dasm e madhe me
miq shumė,
po ia bėn gėrneta gum.
Lapardha, Berat
|
Gėrnetaxhi:
|
Muziktari popullor
qė luan nė veglėn e gėrnetės.
Enci. Nė interpretimet nė gėrnetė janė shquar njė sėrė muziktarėsh
popullore duke filluar qė prej fillimit tė shek. XX. Ndėr ta pėrmendim:
nė Shkodėr Gjokė Saraēi, Gjon Gjo Kola, Adem Boriēi, Kolė Tafili, Ndoc
Kumria, Xhevat Boriēi; nė Leskovik Selim Leskovikun, Gaqo Lenėn; nė Pėrmet
Medi Pėrmetin, Vangjel Leskovikun, Laver Bariun; nė Vlorė Bilbil Vlorėn;
nė Tiranė Remzi Lelėn (Ēobanin); nė Korēė Novruz Nuren (Lulushin); nė
Pogradec Jashar Kovaēin; nė Berat Sybi Beratin, Demir Sulemanin e shumė
tė tjerė.
Lit: Gurashi Kolė,
Sheldia Gjush, Ahengu shkodran, tek alamanaku Shkodra, 1/1961,
fq. 210;
|
Glorė:
|
Shiko fjalėn glyra.
Enci. Me kėtė emėr e gjejmė tė pėrdorur nė Pogradec.
|
Glyra:
|
Vegėl paramuzikore
popullore aerofone.
Enci. Sipas Sokolit: glyra nxjerr tingujt nėpėrmjet dridhjeve tė
frymės sė gjuhės sė dyfishtė. Glyra bėhet nga lėkurat e drunjve
nė stinėn e pranverės. Zakonisht me dru gėshtenje nė formė spiraleje.
Nė krye vendoset njė pipėz e dyfishtė qė shėrben pėr fryrjen e ajrit.
Glyrat kanė pėrmasa tė ndryshme. Glyra klasifikohet si mjet muzikor natyral.
E gjejmė tė pėrdorur me emra tė ndryshėm nė vende tė ndryshme.
|
Gojėbilbil:
|
Term i praktikės muzikore
popullore.
Enci. Me kėtė fjalė populli pėrshkruan kėngėtarėt e shquar tė muzikės
popullore tė cilėt dallohen nga tė tjerėt. Tek FGJSSH kemi: qė e ka
zėrin tė bukur e tė ėmbėl si tė bilbilit, qė kendon bukur. Ndėr kėngėtarėt
gojėbilbil populli ka evidentuar edhe Hafize Leskovikun si dhe Luēie Milotin.
|
Gorarēe:
|
Term i praktikės muzikore
popullore.
Enci. Me gorarēe kuptohet se kėnga, vallja apo melodija me vegla ėshtė
nga krahina e Gorės. Shumė e njohur nga folklori muzikor i Gorės ėshtė
vallja gorarēe.
|
Gramshi fyejt:
|
Formacion iso-polifonik
me vegla popullore.
Enci. Fyejt e Gramshit janė ndėr formacionet e pakta iso-polifonike
me vegla, tė cilėt kanė konsoliduar nė njė formė specifike tė ekzistencės
sė iso-polifonisė shqiptare.
Ansambli luan muzikė iso-polifonike mė dy-tre dhe mė shumė zėra, ku shumica
e fyejve pjesmarrės nė ansambėl mbajnė iso. Tipi i fyellit ėshtė kavall
i gjatė me regjistėr alti. Aktiviteti i tyre vazhdon ende. Sė fundi pjesmarrja
e tyre ėshtė regjistruar nė F.F.K-Gjirokastėr Shtator2000, si dhe nė festivalin
e veglave popullore nė Butrint, Maj 2000-2001.
|
Grarishte:
|
Mėnyrė e tė kėnduarit
tė kėngėve popullore shqiptare.
Enci. Kjo mėnyrė grarishte nuk nėnkupton vetėm se kėto janė kėngė qė
kėndohen nga gra, por dhe se nė pikėpamje tė tipologjisė kėto kėngė strukturalisht
janė tė organizuara disi mė ndryshe.
|
Gresi:
|
Ēelėsi i lahutės.
Etim. Nga shqiptimi i shpejtė nė dialekt i fjalės ngrehės-gresi.
Enci. Me kėtė emėr e gjejmė tė pėrdorur nė Malėsinė e Madhe. Me emrin
dyzene kemi ēelėsin e veglave muzikore popullore kordofone. Me
kėtė emėr e gjejmė nė Kukės dhe kuji nė Tiranė.
|
Grifshėroj:
|
Grifsha qė bėn gri-gri.
Enci. Fjalė qė tregon kėngėn e grifshės.
|
Grinden zėrat:
|
Shprehje e praktikės
muzikore popullore.
Enci. Grinden zėrat nėnkupton qė nuk ka unitet tė zėrave gjatė
interpretimit tė kėngės popullore iso-polifonike. E gjejmė tė pėrdorur
nė Labėri.
|
Grupi i Bėnēės:
|
Grup i shquar iso-polifonik
i fshatit Bėnēė-Tepelenė i viteve 1970-1990.
Lit: Gjokoli Sejmen,
Grupi i Bėnēės,Tepelenė, tek Zėri i Popullit, 1990, 21 Shtator;
Shituni Spiro, Polifonia labe, Tiranė 1991 etj.
|
Grupi i Pilurit:
|
Grup i shquar iso-polifonik
i fshatit Pilur i viteve 1960-1990.
Enci. Ndėr kėngėt mė tė njohura tė tyre janė Tundu, bejkė e bardhė tundu,
Shqipėri, flakė dyfeku, Zoga kaēake nė mal, 28 mijė yje etj.
Lit: Gjiēoli Minella,
Vėzhgime rreth zhvillimit tė kėngės pilurjote, tek Vatra e Kulturės,
3/1974; Shituni Spiro, Polifonia labe, Tiranė 1991 etj.
|
Gude:
|
Shiko fjalėn lahutė.
Enci. Me kėtė emėr e gjejmė tė pėrdorur nė veri tė Shqipėrisė.
|
Gubgubi:
|
Vegėl muzikore popullore
membranofone e ngjashme me qypin.
|
Gurėt:
|
Vegla popullore idiofone.
Enci. Mjet paramuzikor i pėrdorur nga muziktarėt popullorė. Pėrdoren zakonisht
dukė pėrplasur dy prej tyre nė ritualet e ndryshme si p.sh kur ndjellin
bletėn nga zgjoi etj. Ritmika kumbuese e lėshuar nga gurėt shėrben si
shtrat ritmik pėr melodinė e kėngės tė kėnduar nga kėngėtarėt popullorė
tė ritualeve.
|