KREU
I
DISPOZITA TE PERGJITHSHME
Neni
1
Ky ligj ka pėr qėllim shpalljen dhe mbrojtjen e
trashėgimisė kulturore nė territorin e Republikės sė Shqipėrisė.
Neni
2
Objekti i kėtij ligji janė vlerat e trashėgimisė
kulturore, parashikimi i rregullave pėr mbrojtjen e saj dhe detyrat e
pėrgjegjėsitė e organeve qė veprijnė nė kėtė fushė.
Neni 3
Nė kėtė ligj, termat e mėposhtėm kanė kėto
kuptime :
-
Ansambėl arkitekturor ėshtė tėrėsia e njė numri ndėrtesash, tė cilat
i lidh njė koncept i njėjtė krijues.
- Ansambėl historik ėshtė bashkėsia
e vlerave urbanistiko-arkitektonike me vlera historike.
- Ansambėl muzeal ėshtė bashkėsia e vlerave urbanistiko-arkitektonike
qė mbrohet nga shteti.
- Ansambėl urban ėshtė bashkėsia e vlerave urbanistiko-arkitektonike me
njė qendėr qytetare, e cila mund tė formohet prej njė ose disa pjesėve tė njė zone
banimi.
- Ansambėl urbanistik, arkitektonik, tradicional ėshtė tėrėsia
urbanistiko-arkitektonike e njė qendre tė banuar, e formuluar sipas kritereve
kompozicionale tė sė kaluarės.
- Arkitekturė tradicionale ėshtė arkitektura e sė kaluarės me zbatim
kohor relativisht tė gjėrė.
- Dėmtim ėshtė ndėrhyrja nė dėm tė pasurisė kulturore, materiale ose
jomateriale, qė cėnon funksionin ose pamjen origjinale tė kėtyre pasurive.
- Folklor
gojor ėshtė teksti i krijimit popullor, i pashoqėruar me
muzikė, i cili lexohet ose tregohet.
- Folklor
instrumental ėshtė krijimi muzikor popullor i interpretuar
me
vegla muzikore popullore.
- Folklor
koreografik janė valet dhe krijimet qė kėrcehen me ose pa shoqėrim muzikor.
- Folklor
vokal janė
krijimet muzikore tė kėnduara ose tė interpretuara me tekst dhe muzikė.
- Institucione
shtetėrore tė specializuara janė Instituti i Monumenteve tė Kulturės,
Institutit i Arkeologjisė, Instituti i Kulturės Popullore, Drejtoria e
Pėrgjithshme e Arkivave tė Shtetit, Qendra Kombėtare e Inventarizimit tė
Pasurisė Kulturore, Arkivi i Filmit dhe Qendra Kombėtare e Veprimtarive
Folklorike Kulturore.
- Inventarizim ėshtė
regjistrimi dhe identifikimi i objekteve tė trashėgimisė kulturore.
- Katalogim
informatik ėshtė regjistrimi i tė dhėnave, sipas kritereve tė caktuara
shkencore, pėr identifikimin dhe administrimin e shpejtė tė pasurive
kulturore.
- Mbrojtje ėshtė
mėnyra dhe forma e natyrės juridike ose jo tė ruajtjes, mirėmbajtjes,
rindėrtimit, restaurimit ose konservimit tė pasurisė sė trashėgimisė kulturore.
- Monument kulture ėshtė objekti ose ndėrtimi me vlera historiko-kulturore qė mbrohet
nga shteti.
- Objekt nė mbrojtje
paraprake ėshtė pasuria kulturore, materiale, nė pritje pėr tu shpallur
monument kulture nga organi pėrgjegjės.
- Objekt nėn vrojtim
ėshtė pasuria kulturore e pashpallur monument kulture, nė shqyrtim pėr tu
pėrfshirė nė mbrojtje nga shteti.
- Objekt unikal ėshtė vepra arkitektonike me pėrdorim tė zakonshėm ose me funksione artistike a
zbukuruese dhe qė, deri nė ēastin e dhėnė, ėshtė identifikuar si e vetme nė
trashėgiminė kulturore e materiale.
- Park arkeologjik ėshtė hapėsira me vlera mjedisore, nė tė cilėn ruhen rrėnoja ndėrtimore, tė
zbuluara prej gėrmimeve arkeologjike qė mbrohen nga shteti.
- Pasaporta
e objektit ėshtė kartela e identifikimit tė njė objekti tė trashėgimisė
kulturore, ku vendosen fotografia e objektit, filmimet, skicat, vendndodhja,
pėrmasat, pesha, materiali, kodi komjuterik, autori, vendi i ruajtjes,
pėrshkrimi dhe historiku.
- Qendėr
arkeologjike ėshtė hapėsira ku ruhen mbi e nėn tokė monumente
dhe objekte arkeologjike.
- Qendėr historike
ėshtė ansambli qytetar ose fshatar me vlera historiko-kulturore qė mbrohet nga
shteti.
- Qytet muze ėshtė
qendra qytetare qė mbrohet nga shteti pėr vlerat historiko-kulturore.
- Restaurim ėshtė
vlerėsimi i thelbit origjinal tė monumenteve nėpėrmjet ndėrhyrjeve pėr ndalimin
e degradimeve tė mėtejshme dhe nxjerrjes nė pah tė vlerave tė tyre.
- Status i
objektit ėshtė gjendja juridike e njė objekti.
- Trashėgimi me vlera
kombėtare ėshtė pasuria kulturore, materiale ose shpirtėrore me vlera
historiko-kulturore pėr kombin.
- Trashėgimi me vlera
muzeale ėshtė pasuria kulturore, materiale, e cila pėr vlerat e veta
historiko-kulturore ose artistike, meriton tė ruhet nė muze tė profileve tė ndryshme.
- Trashėgimi me vlera
tė veēanta ėshtė pasuria kulturore, materiale ose shpirtėrore me vlera tė spikatura.
- Trashėgimi me vlera
unikale ėshtė pasuria kulturore, materiale ose shpirtėrore e vetme nė llojin
e
vet.
- Vlerė arkeologjike
janė monumente, vendbanime historike tė llojeve tė ndryshme, objekte ose pjesė
veprash ndėrtimore apo vendbanimesh, tė dala prej gėrmimeve arkeologjike,
me vlera historiko-kulturore.
- Vlerė etnologjike
janė vlerat e kulturės, materiale ose shpirtėrore, tė cilat lidhen me tiparet
thelbėsore tė njė kombi.
- Zeje tradicionale ėshtė pjesa materiale dhe pėrvoja e pėrqėndruar e mjeshtrave tanė popullor nė shekuj.
- Zonė arkeologjike
ėshtė sipėrfaqja nė tė cilėn gjenden monumente tė zbuluara nga gėrmimet
arkeologjike ose ėshtė dėshmuar qenia e shtresave me pėrmbajtje arkeologjike.
Neni 4
Trashėgimia kulturore pėrbėhet nga vlera
materiale dhe jomateriale, tė cilat janė pjesė e pasurisė kombėtare.
I. Vlerat materiale tė trashėgimisė kulturore janė :
- Objekte tė trashėgimisė kulturore tė paluajtshme, ku pėrfshihen
:
-
a) qendra, zona dhe rajone, tė banuara ose tė pabanuara, me
vlerė arkeologjike, historike, etnologjike, arkitektonike dhe inxhinierike. Tė
tilla vlerėsohen edhe objektet e kėsaj natyre nė gjendje rrėnoje, me vjetėrsi
mbi 100-vjeēare ;
-
b) ansamble
urbane, arkitekturore dhe historike, ndėrtime ose
konstruksione ndėrtimore me vlera tė veēanta. Tė tilla janė objektet
e kėsaj
natyre nė gjendje rrėnoje, me vjetėrsi mbi 100-vjeēare.
- Objekte tė trashėgimisė kulturore tė luajtshme, ku pėrfshihen
:
-
a)
objekte, pjesė ose elementė tė objekteve, tė
pėrfshira nė shkronjėn b tė pikes 1 tė kėtij neni, si mozaikė, kolana,
kapitele, skulptura, piktura murale, ikona, ikonostase, tavane
karakteristike, mbishkrime, gurė varresh, me vjetėrsi mbi 100-vjeēare;
-
b)
materiali i lėvizshėm arkeologjik, qė del nga gėrmimet arkeologjike,
grumbullohen nga gjurmimet arkeologjike, ose vjen si gjetje rastėsore
apo qė ruhet nė koleksione ose fonde tė tjera tė ndryshme;
-
c)
krijimet artistike tė tė gjitha llojeve dhe
gjinive. Kėtu nuk pėrfshihen krijimet e autorėve tė gjallė;
-
ç)
dokumente arkivore me rėndėsi historike kombėtare;
-
d)
dorėshrkime dhe botime, libra dhe periodikė me
vlera tė veēanta, historike dhe bibliografike;
-
dh)
koleksionet e ndryshme filatelike, numizmatike tė
artit, me vjetėrsi mbi 25 vjeēare;
-
e)
pajisje tradicionale pune, mjeshtėrie dhe jetese.
Mekanizmat, makineritė ose objekte tė pėrdorimit tė pėrditshėm
ose ceremonial, me vlera artizanale, etnografike ose historike,
objektet e prodhuara nė mėnyrė
artizanale, me vjetėrsi mbi 50-vjeēare dhe objektet e fabrikuara me
vjetėrsi
mbi 75-vjeēare;
-
ë)
teknologji tė prodhimit tė produkteve tė traditės;
-
f)
armėt e ftohta dhe tė zjarrit, tė prodhimit
artizanal ose tė fabrikuara pėrpara fillimit tė Luftės sė Dytė Botėrore;
-
g) objekte
personale tė figurave tė shquara
historike;
-
gj) objektet
e pėrfshira nė inventarėt e pasurive, tė shpallura nė ruajtje
ose nė mbrojtje, tė rrjetit muzeal e tė galerive tė artit dhe
tė institucioneve
shtetėrore tė vendit deri nė vitin 1991.
II. Vlerat
jomateriale tė trashėgimisė kulturore janė :
- Pėrdorimi i gjuhės shqipe nė veprat
letrare.
- Folklori gojor
i ruajtur nė kujtesė,
i shkruar ose i regjistruar.
- Folklori
vokal, koreografik dhe instrumental.
- Zakone
dhe doke tradicionale.
- esime dhe bestytni
tė traditės.
- Zejet
e ndryshme tradicionale.
Vlerat materiale dhe jomateriale tė trashėgimisė kulturore, qė zbulohen
ose krijohen, pavarėsisht nga pronėsia, mbrohen nga shteti.
- Ministri i
Kulturės, Rinisė dhe Sporteve shpall Ditėn Kombėtare tė
Trashėgimisė Kulturore.
Neni 6
Ministria e
Kulturės, Rinisė dhe Sporteve,
Akademia e Shkencave, Drejtoria e Pėrgjithshme e Arkivave tė Shtetit,
universitetet, si dhe organet e qeverisjes vendore, sipas fushave pėrkatėse,
bėjnė gjurmimin. Mbrojtjen, konservimin, restaurimin, trajtimin, studimin,
inventarizimin dhe katalogimin informatik tė objekteve tė trashėgimisė kulturore.
Neni
7
Instituti i Monumenteve tė Kulturės, Qendra Kombėtare e Inventarizimit
tė Pasurive Kulturore, Instituti i Arkeologjisė, Instituti i Kulturės Popullore
dhe Drejtoria e Pėregjithshme e Arkivave tė Shtetit, sipas kritereve shkencore,
bėjnė pėrcaktimin e vlerave tė objekteve tė trashėgimisė kulturore tė luajtshme
e tė paluajtshme, tė shpallura tė tilla, prone e ēdo personi fizik ose juridik,
si dhe dokumentimin e tyre.
- Kėto objekte, nė mėnyrė tė detyrueshme, duhet tė regjistrohen nė
Qendrėn Kombėtare tė Inventarizimit tė Pasurive Kulturore, e cila lėshon
pasaportėn e objektit nė bazė tė kėtyre tė dhėnave.
- Ēdo ndryshim i pronėsisė sė objektit duhet tė regjistrohet nė Qendrėn
Kombėtare tė Inventarizimit tė Pasurive Kulturore.
Neni 8
Ēdo person fizik ose juridik ėshtė i detyruar tė
ruajė, sipas kritereve tė caktuara nė kėtė ligj dhe tė akteve nėnligjore, tė
nxjerra nė zbatim tė tij, tėrėsinė e vlerave tė trashėgimisė kulturore e
historike qė zotėron ose merr nė pėrdorim.
Neni
9
Objektet e trashėgimisė kulturore me vlera tė veēanta kombėtare dhe
unikale, qė nuk janė nė pronėsi shtetėrore, mund tė koleksionohen, shiten,
blihen, lihen trashėgim ose dhurohen ndėrmjet shtetasve shqiptarė qė jetojnė brenda
vendit.
- Shteti shqiptar
gėzon tė drejtėn e parablerjes sė objekteve me vlera tė
veēanta kombėtare dhe unikale tė trashėgimisė kulturore, qė ndodhen nė pronėsi
private.
- Ēdo pronar qė dėshiron tė shesė njė object tė trashėgimisė kulturore,
ėshtė i detyruar tė paraqesė nė Ministrinė e Kulturės, Rinisė dhe Sporteve
pasaportėn e objektit. Ministria e Kulturės, Rinisė dhe Sporteve, pas
kėshillimit me organet e specializuara sipas fushave pėrkatėse, i kthen
pėrgjigje pronarit tė objektit brenda 30 ditėve nga paraqitja e kėrkesės. Nėse
Ministria ėshtė e interresuar pėr blerjen e kėtij objekti, fillon proēedurėn e
vlerėsimit. Nė rast tė kundėrt, pronari ka tė drejtė tė bėjė shitjen, duke i
bashkėlidhur dokumentacionit tė objektit mendimin me shkrim tė institucionit qė
ka bėrė vlerėsimin e tij.
- Pėr vlerėsimin e objekteve nė pronėsi private tė trashėgimisė kulturore
tė luajtshme, qė nxirren jashtė territorit tė Republikės sė Shqipėrisė, ngrihet
njė komision i pėrhershėm me ekspertė nga institucionet e specializuara
shkencore, i cili nė pėrfundim tė vlerėsimit tė objekteve, i rekomandon Ministrit
tė Kulturės, Rinisė dhe Sporteve lėshimin ose jo tė autorizimit pėr nxjerrjen e
kėtyre objekteve jashtė territorit tė vendit.
- Funksionimi
i komisionit, proēedurat e vlerėsimit dhe kriteret
shkencore, pėrzgjedhja e anėtarėve dhe shpėrblimi i tyre pėrcaktohen me vendim
tė Kėshillit tė Ministrave.
Zhvendosja e vlerave tė trashėgimisė kulturore, pėr ruajtjen e vlerave
tė tyre nė mjedise tė pėrshtatėshme, nga pikpamja e sigurisė ose mikroklimės,
nė varėsi tė natyrės sė objektit, bėhet nga Instituti i Monumenteve tė
Kulturės, Instituti i Arkeologjisė, Instituti i kulturės Popullore ose
Drejtoria e Pėrgjithshme e Arkivave tė Shtetit.
- Zhvendosja
realizohet pasi kėto institucione tė kenė pėrgatitur
dokumentacionin dhe studimet pėrkatėse dhe tė kenė bėrė regjistrimin e
zhvendosjes nė Qendrėn Kombėtare tė Inventarizimit tė Pasurive Kulturore.
Neni
11
Shumėfishimi dhe riprodhimi i ēertifikuar i
objekteve tė trashėgimisė kulturore bėhet nė pėrputhje me dispozitat e
legjislacionit nė fuqi pėr tė drejtėn e autorit, pasi ėshtė marrė leja e
Qendrės Kombėtare tė Inventarizimit tė Pasurive Kulturore.
Neni
12
Objektet e trashėgimisė kulturore nė pronėsi
private, me vlera tė veēanta kombėtare dhe unikale, kur e kėrkon interesi
publik, mund tė shpronėsohen nė mbėshtetje tė dispozitave ligjore nė fuqi pėr
shpronėsimet.
Neni
13
Personat fizikė ose juridikė qė kanė nė pronėsi
objekte tė regjistruara me vlera tė trashėgimisė kulturore, tė luajtshme e tė
paluajtshme, janė tė detyruar tė krijojnė kushte mirėmbajtjeje pėr kėto
objekte. Pėr restaurimin e kėtyre objekteve ata janė tė detyruar tI drejtohen
Institutit tė Monumenteve tė Kulturės, Institutit tė Arkeologjisė, Institutit
tė Kulturės Popullore ose subjekteve tė liēensuara sipas nenit 17 pika 3.
Neni
14
Nė rastin e fatkeqėsive natyrore, tė shembjes
ose tė djegjes sė objekteve me vlera tė trashėgimisė kulturore, kur nuk
vendoset kryerja e rikonstruksionit, mbi truallin e mbetur ose mbi pasurinė
rrėnojė, lejohet ndėrtimi vetėm nė sipėrfaqen dhe vėllimin e mėparshėm, duke
respektuar kategorinė dhe llojin e monumentit tė dėmtuar.
Neni
15
Instituti i Monumenteve tė Kulturės, Instituti i Arkeologjisė,
Instituti i Kulturės Popullore ose Drejtoria e Pėrgjithshme e Arkivave tė
Shtetit, me leje tė pronarit dhe nė prani tė tij, kanė tė drejtė tė
kontrollojnė gjendjen fizike tė objektit ose tė objekteve nė pronėsi private.
- Pronarėt e ēdo objekti, pas kėrkesės sė bėrė nga institucionet e
mėsipėrme, janė tė detyruar tė lejojnė kontrollin e gjendjes fizike tė objektit.
Institucionet e specializuara shtetėrore, nė marrėveshje me pronarėt
dhe zotėruesit e objekteve tė trashėgimisė kulturore, krijojnė kushte pėr
ekspozimin e kėtyre objekteve pėr publikun.
- Fotografimi,
filmimi ose regjistrimi kompjuterik dhe publikim i objekteve tė trashėgimisė kulturore, tė ekspozuara nė muzetė vendorė, bėhet
pasi tė jetė marrė leje nga institucioni shtetėror, nė varėsi tė tė cilit ėshtė
muzeu. Pėr objekte tė tilla, tė ekspozuara nė muzetė kombėtarė, leja miratohet
nga Ministri i Kulturės, Rinisė dhe Sporteve.
Restaurimi i objekteve tė trashėgimisė kulturore bėhet nga institucione
shtetėrore tė specializuara dhe nga personat fizikė ose juridikė tė liēensuar
pėr kėtė qėllim.
- Personat fizikė ose juridikė, kandidatė pėr marrjen e liēencės sė
ushtrimit tė preofesionit tė restaurotorit nė fushėn e trashėgimisė kulturore,
testohen nga Kėshilli Kombėtar i Restaurimeve.
- Kėshilli Kombėtar i Restaurimeve ngrihet me urdhėr tė Ministrit tė
Kulturės, Rinisė dhe Sporteve dhe ka nė pėrbėrje pėrfaqėsues tė institucioneve
tė specializuara dhe personalitete tė fushės pėrkatėse. Organizimi dhe
funksionimi i kėtij Kėshilli pėrcaktohet nė rregulloren e miratuar nga Ministri
i Kulturės, Rinisė dhe Sporteve.
- Leja e ushtrimit
tė profesionit nė kėtė fushė miratohet nga Ministri i
Kulturės, Rinisė dhe Sporteve.
- Punimet e restaurimit,
tė cilat kryhen nga organizma jashtė sistemit tė
institucioneve shtetėrore, tė ngarkuara pėr mbrojtjen, konservimin, restaurimin
e studimin, mbikėqyren detyrimisht nga kėto institucione.
- Projektet e
restaurimit nė ēdo rast miratohen nga Kėshilli Kombėtar
i
Restaurimeve.
Neni 18
Fondet pėr mirėmbajtjen, restaurimin, zbulimin
dhe studimin e vlerave tė trashėgimisė kulturore sigurohen nga buxheti i
shtetit i miratuar pėr Ministrinė e Kulturės, Rinisė dhe Sporteve, nga tė
ardhurat e pėrdorimit tė tyre, si dhe nga ēdo e ardhur tjetėr e ligjshme, qė
sigurohet nga fondacione, organizata dhe institucione, vendase ose tė huaja,
shtetėrore ose private apo nga persona fizikė ose juridikė.
Fondet e siguruara
nga pėrdorimi i monumenteve
tė kulturės vihen tėrėsisht nė dispozicion tė restaurimit e mirėmbajtjes sė tyre.